Fuqarolar uchun kredit olishga o’z-o’zini cheklash imkoniyati
Amirjon Mardonov
Toshkent davlat yuridik universiteti kiber huquq kafedrasi o’qituvchisi
Shavkat Mirziyoyev fuqarolarni ruxsatsiz kredit shartnomalaridan himoya qiladigan muhim qonunni imzoladi.
O’zbekiston fuqarolari uchun yangi himoya chorasi
4-mart kuni Prezident Shavkat Mirziyoyev “Kredit axborot almashinuvi to’g’risida”gi qonunga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqidagi qonunni imzoladi. Bu o’zgarishlar O’zbekiston fuqarolari uchun muhim yangi imkoniyat – kredit olishga o’z-o’zini cheklash huquqini joriy etadi.
Qonuniy palata tomonidan yanvarda yakuniy o’qishdan o’tgan va fevralda Senat tomonidan ma’qullangan ushbu o’zgartirishlar, fuqarolarni ularning bilimi yoki ishtiroki bo’lmagan holda olingan firibgarlik kreditlaridan himoya qilishga qaratilgan.
“Bu qonun fuqarolarimizni noqonuniy kreditlardan himoya qilish uchun muhim qadam bo’ladi. Bu nafaqat shaxsiy ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlaydi, balki moliyaviy bozordagi ishonchni ham oshiradi,” deb ta’kidladi moliya sohasi mutaxassislaridan biri.
O’z-o’zini cheklash tizimi qanday ishlaydi
Yangi tizim doirasida fuqarolar endi kredit shartnomalari bo’yicha o’z-o’zini cheklashni quyidagi uch qulay kanal orqali qo’yish yoki bekor qilishlari mumkin:
- Bevosita kredit byurosida
- Davlat xizmatlari markazlari orqali
- Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali (EIDXP) orqali
Ariza olingandan so’ng, kredit byurolari arizachini kredit shartnomalari tuzish taqiqlangan shaxslar maxsus reyestriga darhol ro’yxatga olishlari shart. Bu xizmat bepul taqdim etiladi, aniq tartib esa Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
“Fuqarolar o’z-o’zini cheklash reyestriga kiritilishni so’rab murojaat qilganda, kredit byurosi bu ma’lumotni zudlik bilan qayd etishi kerak. Bu jarayon murakkab bo’lmasligi va fuqarolarga qo’shimcha xarajat keltirib chiqarmasligi lozim,” deb ta’kidladi iqtisodiy tahlilchilardan biri.
Arizachi o’z-o’zini cheklashni bekor qilishni xohlasa, u xuddi shunday tartibda murojaat qilishi mumkin. O’z-o’zini cheklashni o’rnatish va bekor qilish jarayonlarining soddalashtirilgani fuqarolarga o’z moliyaviy xavfsizligini moslashuvchan boshqarish imkoniyatini beradi.
Moliyaviy tashkilotlar uchun talablar
Qonun banklarga, mikrokredit tashkilotlarga va boshqa kredit muassasalariga oluvchi o’z-o’zini cheklash reyestrida mavjudligini tekshirmasdan kredit berishni qat’iyan taqiqlaydi. Bu muassasalar shaxsning bilimi yoki ishtiroki bo’lmagan holda kredit berish natijasida yuzaga keladigan har qanday huquqiy oqibatlar uchun to’liq javobgarlikni o’z zimmalariga oladilar. O’z-o’zini cheklash reyestrida fuqarolar haqidagi ma’lumotlarga kirish vakolatli muassasalarga bepul taqdim etiladi.
“Bu talablar kredit beruvchi tashkilotlarga qo’shimcha mas’uliyat yuklaydi. Endi ular kredit berish jarayonida yanada ehtiyotkor bo’lishlari va har bir mijozni tekshirishlari kerak bo’ladi,” deb izoh berdi bank sektori vakili.
Bundan tashqari, qonun kredit beruvchi tashkilotlarga o’z-o’zini cheklash reyestrini tekshirish natijalarini hujjatlashtirish majburiyatini yuklaydi, bu esa kreditorlarning yangi qoidalarga rioya qilishini nazorat qilishga yordam beradi.
Qo’shimcha qoidalar
Qonun shuningdek kredit byurolari uchun yangi me’yorlarni o’rnatadi, jumladan:
- 2 milliard so’mlik minimal ustav kapitali talabi
Quyidagi holatlar uchun Markaziy bankning potensial jarimalarini qo’llashi mumkinligi:
- Kredit byurosi xizmatlari iste’molchilarining huquqlarini buzish
- Kredit axborot almashinuvi to’g’risidagi qonunchilik talablariga rioya qilmaslik
- Litsenziyalarni soxta hujjatlar yordamida olish
Markaziy bank qoidabuzarliklarni bartaraf etish bo’yicha ko’rsatmalar berishi yoki 5000 bazaviy hisoblash miqdorigacha (taxminan 1,875 milliard so’m) jarima solishi mumkin. Sanksiyalarni qo’llashda Markaziy bank qoidabuzarliklarning xarakteri, ko’lami, davomiyligi, takrorlanishi va oqibatlarini, shuningdek ularning sabablari va mumkin bo’lgan tuzatish choralarini hisobga olishi kerak.
“Kredit byurolariga qo’yiladigan bu talablar moliyaviy sektorning ishonchliligini oshiradi. Qonunchilikka rioya qilmaslik uchun sezilarli jarimalar kredit byurolarini o’z faoliyatiga mas’uliyat bilan yondashishga undaydi,” deya ta’kidladi iqtisodiy ekspert.
Amalga oshirish jadvali
Qonun e’lon qilinganidan uch oy o’tgach, 2025-yil 6-iyundan kuchga kiradi. Kredit byurolari uchun jarimalar to’g’risidagi qoida esa 2026-yil 1-iyuldan amalga kiritiladi. Shuni ta’kidlash muhimki, bu qonun kredit byurolari va moliyaviy tashkilotlar uchun ma’lum tayyorgarlik davrini talab qiladi. Ularning barchasi tizimlarini yangi talablarga moslashtirishi va xodimlarni yangi tartib-qoidalar bo’yicha o’qitishi kerak bo’ladi.
Bu tashabbus O’zbekistonning moliya sohasida iste’molchilarni himoya qilishni kuchaytirish va fuqarolarga kredit firibgarligidan o’zlarini himoya qilish imkoniyatini berish yo’lidagi muhim qadamdir. “Bu qonun moliyaviy tizimimiz uchun ijobiy yangilik bo’ladi. Bu fuqarolarimizga o’z kredit tarixlarini nazorat qilish va firibgarlardan himoyalanish imkonini beradi,” deb aytdi huquqshunos ekspert.
Fuqarolarning kredit ma’lumotlarini himoya qilish va moliyaviy bozorning shaffofligini oshirish yo’lidagi bu muhim qadam O’zbekistonda moliyaviy savodxonlik va iste’molchilar huquqlarini himoya qilish bo’yicha keng ko’lamli islohotlarning bir qismi hisoblanadi.