Jamoaviy muzokaralar: huquqiy asoslari, tamoyillari va amaliyoti

O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksida jamoaviy muzokaralar instituti mustahkamlab qo’yilgan bo’lib, u ijtimoiy sheriklikning muhim shakllaridan biri hisoblanadi. Jamoaviy muzokaralar orqali ish beruvchilar va xodimlar o’rtasidagi ijtimoiy-mehnat munosabatlari tartibga solinadi, tomonlarning huquq va manfaatlari muvozanati ta’minlanadi. Ushbu maqolada jamoaviy muzokaralarning huquqiy asoslari, tamoyillari va amaliyoti haqida batafsil to’xtalib o’tamiz.

Jamoaviy muzokaralar huquqi

Mehnat kodeksining 60-moddasiga muvofiq, ijtimoiy sheriklikning har qanday tarafi jamoaviy muzokaralar tashabbuskori bo’lishga haqli. Bunda avvalgi jamoa kelishuvi yoki shartnomasining amal qilish muddati tugashidan kamida 3 oy oldin yoki hujjatlarda belgilangan muddatlarda bir taraf ikkinchi tarafga yangi hujjatlarni tuzish yuzasidan muzokaralar boshlash to’g’risida yozma xabar yuborishi lozim.

Shu bilan birga, xodimlar nomidan faqat ularning manfaatlarini ifoda etuvchi kasaba uyushmalari yoki boshqa vakillik organlari muzokaralar olib borishi mumkin. Ish beruvchilar tashkilotlari, mahalliy va davlat hokimiyati organlari, siyosiy partiyalar xodimlar nomidan muzokaralarda ishtirok etishiga yo’l qo’yilmaydi.

Jamoaviy muzokaralar tamoyillari

Jamoaviy muzokaralar qator asosiy tamoyillarga tayanadi:

1. Ixtiyoriylik va mustaqillik. Taraflar muzokaralarda o’z xohish-irodasiga ko’ra va mustaqil ravishda ishtirok etadilar.
2. Teng huquqlilik. Taraflar teng huquq va imkoniyatlarga ega bo’lib, bir-birining fikrini hurmat qilishlari shart.
3. Oqilona asoslilik. Har bir taraf o’z talablarini asoslab, zarur dalillar bilan isbotlashi lozim.
4. Qonuniylik. Jamoaviy muzokaralar va ularning natijalari qonun hujjatlariga zid kelmasligi kerak.
5. Muzokaralar sir saqlanishi. Taraflar olingan ma’lumotlar maxfiyligini ta’minlashlari zarur.

Jamoaviy muzokaralar amaliyoti

Muzokaralar jarayonida taraflar komissiyalar va ishchi guruhlar tuzishadi, jamoa kelishuvi va shartnomasi loyihalarini tayyorlaydi, ularga o’zgartirish va qo’shimchalarni muhokama qiladi. Buning uchun ular tegishli axborot bilan o’zaro almashadi.

Jamoaviy muzokaralarda ishtirok etadigan xodimlar vakillariga qator kafolatlar berilgan. Ular asosiy ishidan ozod etilgan vaqti uchun o’rtacha ish haqi saqlanadi, muzokaralar bilan bog’liq xarajatlar qoplanadi. Ish beruvchi muzokaralar davrida ularning mehnat shartnomasini bekor qila olmaydi, intizomiy jazo qo’llay olmaydi.

Agar muzokaralar davomida ayrim masalalarda kelishmovchiliklar yuzaga kelsa, tomonlar ixtiloflar bayonnomasini tuzadi. Unda nizolarni bartaraf etish choralari va muzokaralarni qayta boshlash muddatlari belgilanadi. Nizolarni hal etish uchun mehnat nizolarini ko’rib chiqishning qonunda belgilangan tartibi qo’llaniladi.

Xulosa qilib aytganda, jamoaviy muzokaralar instituti xodimlar va ish beruvchilarning ijtimoiy hamkorligini mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega. Muzokaralar konstruktiv va ishchan ruhda, qonunchilik talablari doirasida olib borilishi lozim. Bu jarayonda taraflarning manfaatlari uyg’unlashuvi, konsensus va kompromissga erishilishi ko’zda tutiladi. Jamoaviy muzokaralar samarali ijtimoiy muloqotning yorqin namunasi bo’lib xizmat qiladi.