Oʻzbekistonda sunʼiy intellekt sohasida yangi imkoniyatlar

SHAMSUTDINOV BEHRUZ SADRIDDIN O‘G‘LI,
Ilmiy-innovatsion ishlanmalarni tijoratlashtirish bo’limi, Toshkent davlat yuridik universiteti.

Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 22-oktabrdagi PF-189-son Farmoni mamlakatimizda sunʼiy intellekt texnologiyalarini rivojlantirishning muhim bosqichini belgilab berdi. Bu hujjat nafaqat texnologik taraqqiyot strategiyasi, balki iqtisodiy modernizatsiya va raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning keng qamrovli dasturidir.

XXI asr — sunʼiy intellekt asri deb ataladi. Xalqaro tahlilchilarning baholariga koʻra, 2030-yilga kelib sunʼiy intellekt jahon iqtisodiyotiga 15,7 trillion AQSh dollari miqdorida hissa qoʻshishi kutilmoqda. Ana shu global jarayonlarda Oʻzbekiston ham faol ishtirok etishi zarur — bu yangi Farmonda koʻzda tutilgan asosiy maqsad.

Prezident Farmoni sunʼiy intellekt sohasida toʻrt strategik yoʻnalishni belgilab beradi: infratuzilmani rivojlantirish, malakali kadrlar tayyorlash, tadbirkorlik muhitini yaxshilash va xalqaro hamkorlikni kengaytirish. Bu yoʻnalishlarning har biri oʻzaro bogʻliq boʻlib, birgalikda yaxlit ekotizimni shakllantiradi.

Farmonning eng diqqatga sazovor jihati — 2030-yilga qadar kamida 1 milliard AQSh dollari miqdorida sunʼiy intellekt infratuzilmasini rivojlantirishga qaratilgan investitsiyalardir. Bu mablagʻ zamonaviy hisoblash quvvatlariga ega boʻlgan maʼlumotlar markazlari, yuqori unumli serverlar va zamonaviy protsessorlar bilan jihozlangan ma’lumot markazlari (Data-center) yaratish uchun ishlatiladi.

Qoraqalpogʻiston Respublikasida maxsus sunʼiy intellekt loyihalari uchun 100 million dollar ajratilganligi mintaqaviy rivojlanish strategiyasining muhim qismidir. Poytaxtdan uzoq hududlarda ham AI texnologiyalari rivojlanishi mahalliy iqtisodiyot va bandlikka ijobiy taʼsir koʻrsatadi.

2025-yil oxirigacha ishga tushadigan ai.gov.uz milliy portali sunʼiy intellekt ekotizimining markaziy elementi boʻladi. Platforma dasturchilar va tadbirkorlar uchun sunʼiy intellekt asboblari va APIʼlarni taqdim etish, davlat va biznes uchun tayyor AI yechimlarini taklif qilish vazifalarini bajaradi. Portal ochiq kodli tamoyillarga asoslanganligi dasturchilar hamjamiyati uchun ochiqlik va hamkorlik muhitini yaratadi.

Raqamli texnologiyalar vazirligining “Markaz” tizimi orqali monitoring va tahlil oʻtkazish sunʼiy intellekt sohasi rivojlanishini real vaqt rejimida kuzatish imkonini beradi. Bu tizim orqali davlat organlari AI loyihalarining jarayonini nazorat qiladi va kerakli yoʻnaltiruvchi qarorlar qabul qiladi.

Texnologiya qanchalik rivojlangan boʻlmasin, uni qoʻllay oladigan malakali mutaxassislar boʻlmasa natija boʻlmaydi. Shu sababli Farmonda kadrlar tayyorlashga alohida eʼtibor qaratilgan.

Har yili noyabr oyida oʻtkaziladigan “Sunʼiy intellekt kuni” eng yaxshi AI loyihalarini taqdirlaydi va butun jamiyatda sunʼiy intellektga qiziqishni oshiradi. Oliy taʼlim muassasalarida “Sunʼiy intellekt klasterlari” tashkil etilishi — bu Yevropa va Amerika universitetlaridagi AI Research Labʼlarga oʻxshash tuzilmalar boʻlib, fundamental va amaliy tadqiqotlar olib borish uchun zarur.

Har yili 100 nafar iqtidorli talabani xorijning yetakchi universitetlariga AI boʻyicha taʼlim olish uchun yuborish nafaqat individual shaxslar uchun imkoniyat, balki global tajribani oʻzlashtirish mexanizmidir. Bu mutaxassislar keyinchalik oʻz bilimlarini vatanda qoʻllab, yangi avlodni tayyorlashda ishtirok etadilar.

Ayniqsa muhim yoʻnalish — oʻzbek tilidagi katta til modellari yaratish. Buning uchun 15 milliard parametrli “Oʻzbek tili korpusi” yaratiladi va 5 ta ochiq katta til modeli ishlab chiqariladi.

Hozirgi ChatGPT yoki boshqa mashhur AI modellari asosan ingliz tilida yaxshi ishlaydi, oʻzbek tilida esa cheklangan imkoniyatlarga ega. Milliy til modellari esa oʻzbek tilining barcha xususiyatlarini — grammatikasini, leksikasini, frazeologiyasini, madaniy kontekstini — toʻliq hisobga oladi. Bu taʼlim, sogʻliqni saqlash, huquqiy xizmatlar va boshqa sohalarda milliy tildagi samarali AI yechimlarini yaratish uchun zarur asosdir.

“Umummilliy sunʼiy intellekt xakatoni” butun mamlakat miqyosidagi dasturlash musobaqasi boʻlib, eng yaxshi loyihalar milliy tanlov unvoniga sazovor boʻladi va davlat tomonidan moliyalashtiriladi. Sunʼiy intellekt startaplari uchun “Yoshlar tadbirkorligi” fondi orqali venчur investitsiyalari, soliq imtiyozlari va eksport qulayliklari taqdim etiladi.

Raqamli texnologiyalar vazirligining “Startap loyihalar ekotizimi” platformasi orqali qoʻllab-quvvatlash startaplarning xalqaro darajaga chiqishi uchun imkon beradi. Xorijiy ekspertlar bilan hamkorlik uchun ham maxsus yordam koʻrsatiladi.

Farmonda sunʼiy intellektni amaliy sohalarda qoʻllash uchun aniq yoʻnalishlar koʻrsatilgan. Qishloq xoʻjaligida dron va sunʼiy koʻrish texnologiyalari yordamida ekinlarni nazorat qilish, kasalliklarni erta aniqlash, suv resurslarini optimal foydalanish mumkin.

Sogʻliqni saqlashda AI tibbiy diagnostikani aniqroq qiladi, rentgen yoki tomografiya tasvirlarini tahlil qilishda shifokorga yordam beradi. Taʼlim tizimida sunʼiy intellekt har bir talabaning individual xususiyatlariga qarab shaxsiylashtirilgan oʻqitish dasturlarini taklif etadi. Xavfsizlik sohasida esa AI jinoyatchilikni oldini olish va axborot xavfsizligini taʼminlashda muhim rol oʻynaydi.

Farmonda uch asosiy moliyaviy yoʻnalish belgilangan: 90 million dollar 7 yillik imtiyozli kreditlar, 10 million dollar kadrlar tayyorlash va tanlovlar uchun, 100 million dollar Qoraqalpogʻistonda maxsus AI loyihalari uchun. Bu mablagʻlar banklar orqali maxsus shartlarda ajratiladi va qatʼiy monitoring ostida boʻladi.

Bundan tashqari, 9 ta oliy taʼlim muassasasida sunʼiy intellekt laboratoriyalari tashkil etiladi. Fargʻona, Namangan, Buxoro va Navoiy davlat universitetlarida bunday laboratoriyalar ochilishi mintaqalarda ham AI rivojlanishiga turtki beradi.

Sunʼiy intellekt sohasida xalqaro hamkorlik muhim ahamiyatga ega. Farmonda chet ellik ekspertlarni jalb qilish va ularning mehnat shartlarini soddalashtirish, xalqaro konferensiyalar oʻtkazish, xorijiy universitetlar bilan hamkorlik va global AI kompaniyalari bilan strategik sheriklik oʻrnatish koʻzda tutilgan.

Toshkent shahrida IT-Park hududida texnologik park rezidentlari uchun maxsus shart-sharoit yaratiladi — zamonaviy ofis binolari, yuqori tezlikdagi internet va investorlar uchun qulay rejimlar. Bu xorijiy kompaniyalarni jalb qilish va texnologiya transferini amalga oshirish uchun muhimdir.

Bu Farmonning muvaffaqiyatli ijrosi Oʻzbekistonni mintaqada sunʼiy intellekt boʻyicha yetakchi davlatlardan biriga aylantirishi mumkin. Ammo muvaffaqiyat bir necha omillarga bogʻliq.

Birinchidan, rejalarni izchil amalga oshirish va samarali monitoring tizimini qurish zarur. Koʻplab davlatlar AI strategiyalarini eʼlon qiladi, lekin ularni amalga oshirishda qiyinchilikka duch keladi. Ikkinchidan, milliy AI ekotizimini yaratish faqat davlat ishi emas, balki biznes, universitet va fuqarolik jamiyatining birgalikdagi harakatidir. Uchinchidan, texnologiyaning axloqiy va huquqiy jihatlari muhim — shaxsiy maʼlumotlarni himoya qilish, algoritmik adolat, ish oʻrinlari transformatsiyasi kabi masalalar ham yuzaga keladi.

Xulosa qilib aytganda, PF-189-son Farmon — bu nafaqat texnologik taraqqiyot dasturi, balki Oʻzbekistonning raqamli kelajagi uchun investitsiyadir. 2030 yilga qadar mamlakatimizda kuchli AI ekotizimi, malakali kadrlar, zamonaviy infratuzilma va faol startap muhiti shakllanishi mumkin.

Bu jarayon tez emas, lekin izchil qadamlar bilan biz sunʼiy intellekt inqilobida nafaqat kuzatuvchi, balki faol ishtirokchi boʻlishimiz mumkin. Har bir dasturchi, tadbirkor, olim va talaba bu katta transformatsiyada oʻz hissasini qoʻshishi mumkin. Raqamli kelajak allaqachon bugun boshlanadi.