O’zini o’zi band qilganlar uchun yangi imkoniyatlar yaratiladi

Islombek Abdixakimov
Kiber huquq kafedrasi o’qituvchisi

Prezident Shavkat Mirziyoyevning PQ-247 sonli qarori bilan yakka tartibdagi tadbirkorlar va o’zini o’zi band qilgan shaxslar uchun butunlay yangi huquqiy rejim yaratilmoqda. Bu qaror yashirin iqtisodiyotni qisqartirish va kichik biznesni rivojlantirish yo’lida muhim qadam hisoblanadi.

Raqamli platformalar – hamma narsa bir joyda

Markaziy bank, Istiqbolli loyihalar milliy agentligi, Iqtisodiyot va moliya vazirligi hamda Soliq qo’mitasi birgalikda 2030-yil oxirigacha maxsus raqamli platformalarni yaratmoqda. Bu platformalar o’zini o’zi band qilgan shaxs yoki yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro’yxatdan o’tish, faoliyatni to’xtatib turish va qayta tiklash, shuningdek status o’zgartirishni o’z ichiga olgan to’liq boshqaruv tizimini taqdim etadi.

Moliyaviy operatsiyalar bo’limida bank hisobvaraqlarini ochish va boshqarish, elektron hamyonlar yaratish va ularga xizmat ko’rsatish, naqd va naqdsiz to’lovlarni qabul qilish imkoniyati yaratiladi. QR-kodlar va to’lov rekvizitlarini yaratish hamda “tap to pay” texnologiyasi orqali to’lovlar qabul qilish funksiyalari ham mavjud bo’ladi.

Soliq va hisobot ishlari esa to’liq avtomatlashtiriladi. Tizim soliqlarni avtomatik hisoblaydi va to’laydi, deklaratsiyalarni avtomatik to’ldiradi, real vaqt rejimida fiskallashtirish amalga oshiradi hamda hisobotlarni avtomatik shakllantirish va yuborishni ta’minlaydi.

Ro’yxatdan o’tishda katta qulayliklar

2025-yil 1-noyabrdan boshlab o’zini o’zi band qilganlar va yakka tartibdagi tadbirkorlar uydan chiqmasdan turib ro’yxatdan o’tishlari mumkin bo’ladi. Buning uchun faqat masofaviy biometriya va SMS-tasdiqlash kifoya qiladi, hech qanday qog’oz hujjat talab etilmaydi va davlat idoralariga boring-kelish zarur emas.

Eng muhim yangilik shundaki, elektron raqamli imzodan foydalanish shart bo’lmaydi. Buning o’rniga masofaviy biometriya orqali identifikatsiya va SMS orqali tasdiqlash amalga oshiriladi. Bunday tarzda imzolangan hujjatlar qog’oz hujjatlar bilan teng huquqga ega bo’ladi. Bu degani shartnomalar, to’lov farmoyishlari, elektron hisobvaraq-fakturalar va ish bajarish to’g’risidagi dalolatnomalarni juda oson imzolash mumkin bo’ladi.

Elektron hamyon – bank hisobining o’rnini bosadi

Eng katta yangilik raqamli platformalardagi elektron hamyonning bank hisobvarag’iga to’liq tenglashtiriliishidir. Bu degani o’zini o’zi band qilganlar majburiy ravishda bank hisobvaraq ochmasliklari mumkin va elektron hamyon orqali barcha kerakli operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin. Bank xizmatlari uchun ortiqcha to’lovlar ham yo’q bo’ladi.

Elektron hamyon orqali daromadlarni qabul qilish, xodimlar bilan hisob-kitob, kontragentlar bilan to’lovlar, davlat organlari bilan hisob-kitob, soliqlar va majburiy to’lovlarni to’lash hamda jismoniy shaxslar o’rtasida pul o’tkazmalari kabi to’liq moliyaviy funksionallik ta’minlanadi.

“Shu kunning o’zida” ish haqi tizimi

Tajriba sifatida kunlik ish haqi to’lash mexanizmi joriy etiladi. Buning uchun xodim bilan elektron mehnat shartnomasi bo’lishi, xodim raqamli platformada elektron hamyonga ega bo’lishi va soliq intizomiga qat’iy rioya etilishi kerak.

Bu mexanizm xodimlarga har kuni ish haqi olish imkoniyatini beradi va konstruksiya, mavsumiy ishlar uchun juda qulay hisoblanadi. Ish beruvchi uchun bu ixtiyoriy mexanizm bo’lib, mehnat qonunchiligining boshqa talablari o’z kuchida qoladi.

Soliq tizimidagi fundamental o’zgarishlar

2026-yildan boshlab bir qator muhim o’zgarishlar amalga oshiriladi. Yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun qat’iy belgilangan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i bekor qilinadi. 100 million so’mgacha aylanmasi bo’lgan o’zini o’zi band qilganlarni soliqdan ozod qilish tartibi ham tugaydi.

Yillik aylanmasi 1 milliard so’mgacha bo’lganlar uchun aylanmadan olinadigan soliq faqat 1 foiz miqdorida belgilanadi. Bu juda past stavka bo’lib, barcha kichik tadbirkorlar uchun qulay sharoitni yaratadi.

Hisobot berish jarayoni ham sezilarli soddalashtiriladi. Mahsulotlar uchun yiriklashtirilgan guruh kodlaridan foydalanish mumkin bo’ladi. To’lov tashkilotlari soliq hisobotlarini avtomatik tayyorlaydi va yuboradi, shuning uchun o’zini o’zi band qilganlar deyarli hech narsa qilishlari shart bo’lmaydi.

Majburiy raqamlashtirish choralari

2026-yildan boshlab barcha o’zini o’zi band qilganlar maxsus QR-kodga ega bo’lishlari shart bo’ladi. QR-kod yo’qligi kassa texnikasini ishlatmaslikga teng hisoblanadi va bu naqdsiz to’lovlarni qabul qilishni majburiy qiladi.

Rag’batlantirish chorasi sifatida kredit olishda raqamli platformadagi aylanma hisobga olinadi, bu esa kreditga muhtoj bo’lganlarga yordam beradi. Biroq raqamli platformalar orqali xarid qilganlarga 1% qaytarish bekor qilinadi, chunki soliq stavkasi pasaytirilgan.

Istisno holatlari

Qarorning asosiy qoidalari agregatorlar orqali yo’lovchilarni tashuvchilar va buyurtma asosida tovarlarni yetkazib beruvchilarga tatbiq etilmaydi. Taksi haydovchilari va kurerlar uchun alohida tartib saqlanadi.

Amalga oshirish jadvali

O’zgarishlar bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. 2025-yil 1-noyabrdan masofaviy ro’yxatdan o’tish imkoniyati, biometrik identifikatsiya va SMS-tasdiqlash ishga tushadi. 2025-yil oxirigacha barcha raqamli platformalar ishga tushadi va elektron hamyon funksionali to’liq faol bo’ladi.

2026-yil 1-yanvardan yangi soliq stavkasi kuchga kiradi, QR-kod majburiy bo’ladi va eski imtiyozlar bekor qilinadi.

Davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash

Savdo-sanoat palatasi va “Kichik biznes” uyushmasi keng qamrovli tushuntirish ishlarini olib boradi. Raqamli platformalar afzalliklarini targ’ib qilish va o’tishni qo’shimcha rag’batlantirish choralari ko’riladi.

Texnik jihatdan “Elektron hukumat” tizimi orqali bepul ma’lumotlar taqdim etish, barcha davlat idoralari bilan integratsiya va to’siqlarsiz xizmat ko’rsatish ta’minlanadi.

Kutilayotgan natijalar

Bu choralar natijasida yashirin iqtisodiyot sezilarli qisqaradi, ko’proq odam rasmiy sektorga o’tadi va soliq yig’ish bazasi kengayadi. Raqamli iqtisodiyot rivojlanadi va kichik biznes uchun qulay muhit yaratiladi.

Yakka tartibdagi tadbirkorlar va o’zini o’zi band qilganlar uchun bu qaror tarixiy imkoniyat hisoblanadi. Oddiy, arzon va qulay tarzda qonuniy faoliyat yuritish va davlat himoyasidan foydalanish imkoniyati yaratiladi. Bu o’z navbatida butun mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.