Zamonaviy yurist uchun LegalTech vositalari: sun’iy intellekt davrida yuridik innovatsiyalar

Nodirbek Inoyatov
Kiber huquq kafedrasi o’qituvchisi, Toshkent davlat yuridik universiteti

LegalTech (yuridik texnologiyalar) – bu zamonaviy axborot texnologiyalari va sun’iy intellekt vositalarini yuridik sohada qo‘llashni anglatadi. LegalTech yuristlarga huquqiy xizmatlarni ko‘rsatishda yangi usullarni taklif etadi va an’anaviy yondashuvlarni samaraliroq qilishga yordam beradi. Masalan, so‘nggi yillarda yuridik soha vakillari sun’iy intellekt imkoniyatlarini tobora kengroq qabul qilib, uni o‘z faoliyatlari uchun transformatsion kuch deb bilmoqda – tadqiqotlar natijasida yuristlarning 72% sun’iy intellektni kasbiy faoliyatida “ijobiy kuch” deb baholagan bo‘lsa, 77% kelgusi besh yil ichida u ish jarayonlariga yuksak darajada ta’sir ko‘rsatadi deb hisoblamoqda[1] Bu shuni ko‘rsatadiki, LegalTech vositalari zamonaviy yurist uchun nafaqat raqobatda ortda qolmaslik, balki yuridik amaliyotda samaradorlik va sifatni oshirish uchun ham muhim omilga aylanmoqda.

Yuridik sohaga texnologiyalar kirib kelishining asosiy sababi – hujjatlar hajmining va huquqiy axborot oqimining keskin o‘sishi. An’anaviy usullarda ulkan hajmdagi huquqiy hujjatlar, sud qarorlari va qonun hujjatlarini qo‘lda tahlil qilish juda ko‘p vaqt va mehnat talab qiladi. LegalTech esa bu jarayonlarni avtomatlashtirish orqali vaqt va resurslarni tejaydi. Natijada yuristlar murakkab huquqiy masalalarni hal etishda ko‘proq strategik fikrlash va tahlilga e’tibor qaratishlari mumkin bo‘ladi. Shu sabab, bugungi huquqiy muhit yuristlardan texnologiyalar bilan hamnafas bo‘lishni talab etmoqda – masalan, AQSH Advokatlar assotsiatsiyasi (ABA) hatto yuristlarning kasbiy majburiyatlariga tegishli texnologiyalar imkoniyatlari va xavflaridan xabardor bo‘lish talabini kiritgan.

Sun’iy intellekt asosidagi vositalar bugungi kunda yuristlarning kundalik faoliyatida muhim o‘rin egallab bormoqda. Ular ko‘plab rutjaviy (rutinniy) vazifalarni avtomatlashtirib, yuristlarga murakkab va ijodiy ishlarga ko‘proq e’tibor qaratish imkonini beradi.. Jumladan, AI dasturlari hujjatlarni ko‘rib chiqish, huquqiy izlanishlar va shartnomalarni analiz qilish kabi ishlarni tez va xatosiz bajarib, o‘rtacha bir yuristga haftasiga 4 soatgacha vaqt tejashi mumkinligi aniqlangan. Vaqt tejalishi esa bevosita ish unumdorligining oshishi va mijozlarga ko‘proq e’tibor ajratilishiga olib keladi – hisob-kitoblarga ko‘ra, AI qo‘llash natijasida har bir yurist yiliga qo‘shimcha $100 minglik xizmat ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari, AI vositalari inson e’tiboridan chetda qolishi mumkin bo‘lgan nozik detallarga ahamiyat qaratadi va xatolar xavfini kamaytiradi. Masalan, sun’iy intellektli hujjat tahlili dasturlari minglab hujjatlar orasidan dolzarb ma’lumotni ajratib berar ekan, hujjatlarni ko‘rib chiqish vaqtini 80% gacha qisqartirishi mumkin. Bu nafaqat tezlikni, balki huquqiy tahlilning aniqligini ham oshiradi. AI shuningdek huquqiy jarayonlarda bashorat qilish imkoniyatini beradi – u oldingi ishlar va sud qarorlari ma’lumotlari asosida yangi ishning taxminiy natijasini aytib berishi, shuningdek potentsial xavflarni oldindan ko‘ra bilishi mumkin[2]. Natijada yuristlar strategiyani oldindan puxta rejalashtirishadi (masalan, qachon yarashuvga borish yoki sudda davom ettirish maslahatliligi kabi). AI vositalari mijozlar uchun xizmat sifatini ham oshiradi. Tezkor tahlil va javoblar tufayli mijozlar o‘z ishining holati haqida tez-tez axborot olib turishadi, odatiy savollarga darhol javob olishadi, bu esa mijozlar qoniqishining ortishiga xizmat qiladi. Shuningdek, sun’iy intellekt yuridik xizmatlarni keng ommaga yaqinlashtirmoqda – AI asosidagi onlayn platformalar va chat-botlar oddiy fuqarolarga boshlang‘ich huquqiy ko‘makni tekin yoki arzon narxda taqdim etishi mumkin, ayniqsa advokat xizmatlari qimmat yoki yetishmaydigan hududlarda. Shu tariqa, sun’iy intellekt yuridik jarayonlarni samaraliroq, tezkorroq va inkluzivroq (hamma uchun ochiqroq) qilib, zamonaviy yuristlarning ajralmas yordamchisiga aylanmoqda.

Hozirgi tendensiyalar shuni ko‘rsatmoqdaki, yaqin kelajakda yuridik sohada sun’iy intellektdan foydalanish yanada kengayadi va chuqurlashadi. Jahon miqyosida yuridik AI bozori 2024 yilda $1,45 milliardga baholangan bo‘lsa, 2025–2030 yillarda yiliga o‘rtacha 17,3% ga o‘sishi prognoz qilinmoqda[3]. Bu o‘sish, avvalo, hujjatlarni avtomatlashtirish, elektron kashfiyot (e-discovery), huquqiy bashoratli tahlil va shartnomalar boshqaruvi kabi yo‘nalishlardagi texnologiyalarga bo‘lgan talab ortishi bilan bog‘liq. Yaqin yillarda generativ sun’iy intellekt (matn va hujjatlar yaratib beruvchi AI) yuridik amaliyotda katta burilish yasashi kutilmoqda. Allaqachon ayrim ilg‘or yuridik firmalar hujjatlarni dastlabki tayyorlashda ChatGPT kabi modellardan foydalana boshlagan. Kelajakda esa har bir yuristda o‘ziga xos “raqamli yordamchi” – huquqiy savollariga darhol javob beradigan, kerakli hujjatni tayyorlab beradigan, ish yuritishni yengillashtiradigan AI assistent bo‘lishi mumkin. Bu, albatta, yuristning ishini butunlay almashtirish degani emas, aksincha, yurist va AI tandemini shakllantiradi: AI texnik va tahliliy ishlarda ko‘maklashsa, inson yurist esa ijodiy fikrlash, muloqot, muzokara olib borish va murakkab qarorlar qabul qilishda yetakchi bo‘lib qolaveradi. Bundan tashqari, sun’iy intellektni tartibga solish va etik masalalarga e’tibor oshadi. Kelgusida davlatlar AI’dan yuridik sohada foydalanish bo‘yicha qoidalar ishlab chiqishi, huquqiy javobgarlik masalalarini hal qilishi talab etiladi (masalan, AI xato maslahat berib, zarar keltirsa, javobgarlik kimda bo‘lishi kabi). Shuningdek, yuristlar uchun doimiy ravishda texnologiyalar bo‘yicha malaka oshirish normal holatga aylanadi – kelajak yuristi texnologiyani yaxshi biladigan yuridik ekspert bo‘lishi kutilmoqda. Xulosa o‘rnida, LegalTech va sun’iy intellekt yuridik sohaning ajralmas qismiga aylanib ulgurmoqda. Zamonaviy yuristlar bu vositalardan oqilona foydalangan holda o‘z mehnatini samaraliroq qilishi, mijozlarga yaxshiroq xizmat ko‘rsatishi va huquqiy jarayonlarni yanada adolatliroq va tezroq amalga oshirishi mumkin. AI asosidagi LegalTech vositalari to‘g‘ri qo‘llanganda – ularning cheklovlarini inobatga olgan va insoniy nazorat bilan birga qo‘llanganda – yuridik soha rivojiga yangi sur’at baxsh etadi. Kelajakda esa biz huquqiy jarayonlarda aqlli dasturlar va inson tafakkuri hamkorligining yanada qiziqarli va innovatsion namunalari guvohi bo‘lamiz.

[1] Thomson Reuters – “How AI is transforming the legal profession” (2025)

[2] . DigitalDefynd – “14 Pros & Cons of Using AI in the Legal Profession (2025)

[3] Erbis – “9 Trends Shaping AI Automation in Legal Tech for 2025