IoT nima?
Narsalar interneti (Internet of Things (IoT))bu fizik obyektlarni, qurilmalarni va dasturiy ta’minotni internet orqali bir-biriga ulash imkonini beruvchi rivojlanayotgan texnologiyalar to’plamini anglatadi. IoT qurilmalari ma’lumotlarni to’playdi va almashish uchun o’zaro bog’langan, bu esa jarayonlarni avtomatlashtirish, monitoring qilish va boshqarishda qo’llanilishi mumkin.
IoT qurilmalariga aqlli uy qurilmalari (masalan, termostatlar, chiroqlar, xavfsizlik tizimlari), kiyiladigan texnologiyalar (fitnes trekerlari, aqlli soatlar), sanoat datchiklari va boshqalar kiradi. Ushbu qurilmalar internet orqali bir-biri bilan va markaziy platforma bilan aloqa qiladi, bu esa ma’lumotlarni yig’ish, tahlil qilish va boshqarishga imkon beradi.
IoT huquqiy jihatlari
IoT texnologiyalari katta imkoniyatlar taqdim etsa-da, ular bir qator muhim huquqiy va tartibga solish muammolarini ham keltirib chiqaradi:
- Maxfiylik: IoT qurilmalari odamlar haqida, jumladan, ularning joylashuvi, salomatligi va kundalik odatlari haqida katta miqdordagi ma’lumotlarni to’playdi. Ushbu ma’lumotlar shaxsiy va maxfiy bo’lishi mumkin va yig’ilishi, saqlanishi va almashilishi ustidan nazorat qilinishi lozim.
- Xavfsizlik: IoT qurilmalari xakerlik va buzib kirishga moyil bo’lishi mumkin, bu esa xavfsizlikning buzilishi va ma’lumotlarning oshkor qilinishiga olib kelishi mumkin. Ishlab chiquvchilar va foydalanuvchilar qurilmalarni himoya qilish uchun mos xavfsizlik choralarini ko’rishlari kerak.
- Javobgarlik: Agar IoT qurilmasi noto’g’ri ishlasa yoki etkazilgan zararni keltirib chiqarsa, ishlab chiqaruvchi, dasturiy ta’minot provayderi va foydalanuvchi o’rtasida javobgarlikni aniqlash muammo bo’lishi mumkin.
- Intellektual mulk: IoT tizimlarida qo’llaniladigan texnologiyalar, shu jumladan, dasturiy ta’minot, ma’lumotlar to’plamlari va algoritmlar intellektual mulk huquqlari bilan himoyalangan bo’lishi mumkin, bu esa litsenziyalash va huquqbuzarlik masalalarini keltirib chiqarishi mumkin.
Nizolar
Amazon Echo maxfiylik da’vosi: 2019 yilda Amazonga bolalarning ovozlarini ota-onalarining roziligisiz yozib olish va saqlashda Amazon Echo aqlli karnaylaridan foydalanganlikda ayblanib, guruh da’vosi qo’zg’atildi. Da’vogarlar Amazonni bolalarning maxfiyligini himoya qilish to’g’risidagi qonunlarni buzganlikda ayblashdi.
Aqlli o’lchovchilar da’vosi: Koloradoda iste’molchilar energiya kompaniyasi Xcel Energy-ga aqlli o’lchovchilardan ruxsatsiz shaxsiy ma’lumotlarni to’plash va tarqatish maqsadida foydalanganlikda ayblanib, guruh da’vosi qo’zg’atildi. Da’vogarlar aqlli o’lchovchilar “virtual kuzatuv” qilganini va uy egalarining maxfiyligi va xavfsizligiga tahdid solishini da’vo qilishdi.
Aqlli quloqchinlar patent nizosi: Bose kompaniyasi Fitbit, Muzik va HP-ni uning aqlli quloqchinlari texnologiyasiga taalluqli patentlarni buzganlikda aybladi. Nizoda Bosening shovqin chiqarishni bostirish va ovozni boshqarish texnologiyasiga oid bir nechta patentlarning buzilishi da’vo qilingan.
ToyTalk bolalar maxfiyligi da’vosi: Bolalar uchun interaktiv o’yinchoqlar ishlab chiqaruvchi ToyTalk kompaniyasiga bolalarning ovoz yozuvlarini yig’ish va tarqatishda AQShning Bolalarning onlayn maxfiyligini himoya qilish to’g’risidagi qonunini (COPPA) buzganlikda ayblandi. Natijada, kompaniya ma’lumotlarni yig’ish amaliyotini o’zgartirdi va jarima to’ladi.
Ushbu holatlar IoT texnologiyalari noto’g’ri qo’llanilganda yoki yetarli xavfsizlik va maxfiylik himoyasi bo’lmasa kelib chiqadigan maxfiylik, xavfsizlik va intellektual mulk huquqlari bilan bog’liq murakkab huquqiy muammolarni ko’rsatadi.
Xulosa
IoT texnologiyalari katta salohiyatga ega, ammo ular bir qator muhim huquqiy va tartibga solish muammolarini keltirib chiqaradi. Shaxsiy ma’lumotlar maxfiyligi va xavfsizligiga alohida e’tibor berilishi kerak, shuningdek, javobgarlik va intellektual mulk huquqlari masalalari ham hal qilinishi lozim. Qonun chiqaruvchilar, tartibga soluvchilar va sanoat ushbu muammolarni hal qilish va IoT texnologiyalarining rivojlanishiga imkon berish uchun hamkorlik qilishlari kerak.
