Shaxsga Doir Ma’lumotlar Himoyasi

I. Kirish

Ma’lumotlar inson hayotining ajralmas qismi bo’lib, ularni saqlash va ishlatish davrimizning yetakchi yo’nalishlaridan biridir. Hozirgi kunda shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish jadal rivojlanayotgan sohalardan biridir. Ushbu maqolada shaxsga doir ma’lumotlarni himoya qilishning huquqiy asoslari, usullari va ahamiyati haqida batafsil ma’lumot beriladi.

II. Shaxsga Doir Ma’lumotlar Tushunchasi va Turlari

Shaxsga doir ma’lumotlar – muayyan jismoniy shaxsga taalluqli bo’lgan yoki uni identifikatsiya qilish imkonini beradigan axborotdir. Bular quyidagi turlarga bo’linadi:

1. Asosiy shaxsiy ma’lumotlar (ism, familiya, otasining ismi, tug’ilgan sanasi va joyi, millati, jinsiy holati, fuqaroligi, manzili va boshqalar).
2. Shaxsni identifikatsiya qilishga xizmat qiladigan ma’lumotlar (pasport ma’lumotlari, identifikatsion raqam, telefon raqami, elektron pochta manzili va boshqalar).
3. Maxsus shaxsiy ma’lumotlar (irqiy yoki ijtimoiy kelib chiqish, siyosiy qarashlar, diniy e’tiqodlar, jismoniy yoki ruhiy sog’liq holati haqidagi ma’lumotlar).
4. Biometrik ma’lumotlar (suratlar, ovoz yozuvlari, panjalarning siluetlari, DNK namuналарi va boshqalar).

III. Shaxsga Doir Ma’lumotlarni Himoya Qilish Asoslari

Shaxsga doir ma’lumotlarni himoya qilishning huquqiy asoslari O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, “Shaxsga doir ma’lumotlar to’g’risida”gi Qonuni va boshqa tegishli qonunchilik hujjatlarida o’z aksini topgan.

Ushbu qonun quyidagi asosiy prinsiplarga asoslangan:

1. Inson va fuqaroning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga rioya etish.
2. Shaxsga doir ma’lumotlarga ishlov berish maqsadlari va usullarining qonuniyligi.
3. Shaxsga doir ma’lumotlarning aniqligi va ishonchliligi.
4. Shaxsga doir ma’lumotlarning maxfiyligi va himoya qilinganligi.
5. Subyektlar, mulkdorlar va operatorlar huquqlarining tengligi.
6. Shaxs, jamiyat va davlatning xavfsizligi.

IV. Shaxsga Doir Ma’lumotlarni Himoya Qilish Mexanizmi

Shaxsga doir ma’lumotlarni himoya qilish uchun quyidagi mexanizmlar qo’llaniladi:

1. Shaxsga doir ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, o’zgartirish va yo’q qilish tartibining belgilanishi.
2. Shaxsga doir ma’lumotlardan foydalanish va ularni berish tartibining belgilanishi.
3. Shaxsga doir ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlash.
4. Shaxsga doir ma’lumotlarni transchegaraviy uzatish tartibining belgilanishi.
5. Shaxsga doir ma’lumotlarni avtomatlashtirilgan tarzda ishlov berishda subyektlarning huquqlari kafolatlanishi.
6. Shaxsga doir maxsus va biometrik ma’lumotlarni ishlov berishning alohida talablari.
7. Shaxsga doir ma’lumotlar bazalarini ro’yxatdan o’tkazish tartibining belgilanishi.

V. Shaxsga Doir Ma’lumotlarni Himoya Qilishning Institutsional Tizimi

Shaxsga doir ma’lumotlar sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirish, tartibga solish va nazorat qilish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va Davlat personallashtirish markazi tomonidan amalga oshiriladi.

Davlat personallashtirish markazi shaxsga doir ma’lumotlar sohasidagi vakolatli davlat organi sifatida quyidagi vazifalarni bajaradi:

• Shaxsga doir ma’lumotlar sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirish;
• Shaxsga doir ma’lumotlar bazalarining davlat reyestrini yuritish;
• Shaxsga doir ma’lumotlarga ishlov berishning namunaviy tartibini tasdiqlash;
• Shaxsga doir ma’lumotlarni himoya qilish bo’yicha talablarni belgilash;
• Shaxsga doir ma’lumotlar to’g’risidagi qonunchilikka rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish.

VI. Shaxsga Doir Ma’lumotlarni Himoya Qilishning Ahamiyati

Shaxsga doir ma’lumotlarni saqlash va qo’llash jarayonida ularni himoya qilish quyidagi muhim ahamiyatga ega:

1. Inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlangan himoyasi.
2. Shaxsning xususiy hayotining daxlsizligi.
3. Ma’lumotlarning maxfiyligi va xavfsizligining ta’minlanishi.
4. Shaxslarning huquq va qonuniy manfaatlarining kafolatlanishi.
5. Jamiyat va davlat xavfsizligining ta’minlanishi.
6. Axborot texnologiyalaridan xavfsiz foydalanish imkoniyati.

VII. Xulosa

Shaxsga doir ma’lumotlarni himoya qilish zamonaviy jamiyatning muhim talablaridan biridir. O’zbekiston Respublikasida ushbu sohani tartibga solish bo’yicha qabul qilingan tizimli me’yoriy-huquqiy bazaga ega bo’lib, u shaxsning xususiy hayoti, axborot xavfsizligi va umumiy demokratik qadriyatlarni ta’minlashga xizmat qiladi. Ushbu masala davlat, jamiyat va har bir inson manfaatlarini uyg’unlashtiruvchi muhim yo’nalish sifatida qaralishi lozim.