“Sarmoyador” Teodor Drayzerning eng mashhur va ta’sirchan asarlaridan biri hisoblanadi. Roman XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Amerikaning moliya sohasida yuz bergan voqealarni aks ettiradi. Bosh qahramon Frank Kaupervud prototip shaxs bo’lib, o’sha davrda yashagan haqiqiy Sarmoyador va sarmoyador Charls Tyerkes faoliyatidan ilhomlanib yaratilgan.
Drayzer romanda Kaupervudning hayotini bosqichma-bosqich tasvirlab beradi. Kaupervudning yoshlikdagi tirishqoqligi va moliya sohasiga qiziqishi, uning ilk muvaffaqiyatlari va mag’lubiyatlari, shaxsiy hayotidagi muammolar va moliyaviy firibgarlik tufayli qamoqqa tushishi batafsil yoritiladi. Muallif qahramonning xarakterini, uning ichki kechinmalarini, shuningdek, atrofdagi odamlar bilan munosabatlarini mohirona ochib beradi.
Romanning yana bir muhim jihati shundaki, u o’sha davrdagi Amerika jamiyatining ijtimoiy-iqtisodiy manzarasini ham yaqqol ko’rsatib beradi. Drayzer boylik va hokimiyatga intilish, korrupsiya, siyosiy qoidabozliklar kabi mavzularni qalamga oladi. Shu bilan birga, asarda oddiy odamlarning hayoti, ularning orzu-umidlari va kurashlarini ham tasvirlaydi.
“Sarmoyador” romani adabiy jihatdan ham yuksak mahorat bilan yozilgan. Drayzerning realistik uslubi, personajlarning ishonchli va yo’qori darajada ishlab chiqilgan tasviri, shuningdek, voqealarning jozibali va haqqoniy bayoni kitobni o’qishga undaydi. Asar haqli ravishda klassik adabiyot namunasi sifatida e’tirof etilgan va ko’plab adabiyotshunoslar tomonidan yuqori baholangan.
Romanning qisqacha mazmuni:
“Sarmoyador” romani Filadelfiyada tug’ilib o’sgan, moliya sohasida iqtidorli va g’ayratlari bilan ajralib turgan Frank Kaupervudning hayot yo’lini hikoya qiladi. Yoshligidanoq Kaupervud mablag’larni boshqarish va sarmoya kiritish qobiliyati bilan tanilgan. U o’zining tidirikligi va aqli bilan tez orada Filadelfiyaning moliya hayotida muhim o’rin egallay boshlaydi.
Kaupervud o’z faoliyatida muvaffaqiyatga erishish yo’lida ko’plab qiyinchiliklarga duch keladi. Raqobatchilar va dushmanlar uning ishini qiyinlashtiradi, siyosiy to’siqlar va jamoatchilik fikrining qarshiligi ham yo’lida g’ov bo’ladi. Bundan tashqari, Kaupervud shaxsiy hayotida ham muammolarga duch keladi. Uning rafiqasi Lilian bilan munosabatlari soviydi va u boshqa ayol, Eilin Batlerga ko’ngil qo’yadi. Bu esa uning oilaviy hayoti va obro’siga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Kaupervudning moliyaviy firibgarligi tufayli bir muddat qamoqqa tushishi uning hayotidagi eng og’ir davrlardan biri bo’ladi. U qamoqda o’z xatti-harakatlarini qayta ko’rib chiqadi va yanada kuchli va aqlroq bo’lib chiqishga ahd qiladi. Qamoqdan chiqqach, u yana moliya sohasidagi faoliyatini davom ettiradi va Chikagoga ko’chib o’tadi. U yerda ham Kaupervud o’z ishini yo’lga qo’yadi, yangi aloqalar o’rnatadi va yana muvaffaqiyatga erishadi.
Roman Kaupervudning keyingi hayoti haqida ham hikoya qiladi. Uning Chikagodagi faoliyati, yangi raqobatchilar va muammolar bilan kurashi, shuningdek, shaxsiy munosabatlaridagi o’zgarishlar tasvirlanadi. Kitob Kaupervudning moliyaviy imperiyasining gullab-yashnashi va uning hokimiyatining cho’qqisiga chiqishi bilan yakunlanadi.
“Sarmoyador” asari pulning jamiyatdagi o’rni, boylikka intilish va uning oqibatlari, insonning shaxsiy va kasbiy hayotidagi muvaffaqiyat va mag’lubiyatlar haqida chuqur fikr yuritadi. Shu bilan birga, roman Amerikaning o’sha davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy manzarasini ham aks ettiradi. Drayzerning mahorati bilan yaratilgan bu asar o’quvchilarga adabiy zavq bilan birga, hayotiy saboqlar va teran falsafiy mushohadalarni ham taqdim etadi.
