Yuridik taʼlimda dual taʼlim: nazariya va amaliyot

Behruz Shamsutdinov
Toshkent davlat yuridik universiteti
boʻlim boshligʻi

Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2025-yil 16-yanvardagi 14-son qarori bilan tasdiqlangan “Oliy taʼlim tizimida dual taʼlimni tashkil etish tartibi toʻgʻrisida”gi nizom mamlakatimiz oliy taʼlim tizimida yangi sahifani ochdi. Ushbu qaror yuridik taʼlim sohasida ham muhim ahamiyat kasb etadi.

Dual taʼlim – bu nazariy qismi oliy taʼlim muassasasida, amaliy qismi esa bevosita ish joyida oʻtkaziladigan taʼlim jarayonidir. Bu tizimning eng muhim jihati shundaki, talaba nafaqat nazariy bilimlarni oladi, balki real ish muhitida amaliy koʻnikmalarni ham shakllantiradi.

Yuridik taʼlimda dual taʼlimning oʻziga xos afzalliklari mavjud. Avvalo, talabalar nazariy bilimlarni real hayotda qoʻllash imkoniyatiga ega boʻladilar. Bu esa ularning kasbiy mahoratini oshirishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, amaliyotchi yuristlar bilan bevosita ishlash orqali ular kasbiy koʻnikmalarni shakllantirishadi. Dual taʼlim tizimi ish beruvchilar uchun ham foydali boʻlib, ular oʻzlariga kerakli kadrlarni oldindan tayyorlab olish imkoniyatiga ega boʻladilar. Eng muhimi, bu tizim bitiruvchilarning ish topish imkoniyatlarini sezilarli darajada oshiradi.

Dual taʼlim tizimi Germaniyada eng rivojlangan hisoblanadi. Bu yerda yuridik taʼlimning katta qismi amaliyotda oʻtadi. Talabalar sud, prokuratura, advokatlik byurolari va boshqa yuridik tashkilotlarda amaliyot oʻtashlari shart. Germaniya tajribasi shuni koʻrsatadiki, nazariya va amaliyotning uygʻunligi yuqori malakali kadrlar tayyorlashning eng samarali usulidir.

Shveytsariya va Avstriyada ham yuridik taʼlimda dual tizim keng qoʻllaniladi. Bu mamlakatlarda talabalar oʻqish davomida kamida 1 yil amaliyot oʻtashlari kerak. Bu esa ularning kasbiy koʻnikmalarini shakllantirishga yordam beradi.

Yangi nizom dual taʼlimni tashkil etishning aniq mexanizmlarini belgilab berdi. Unga koʻra, dual taʼlimning nazariy va amaliy qismi muddatlari hamkor tashkilotlar bilan kelishilgan holda belgilanadi. Taʼlim jarayonida talabalar bir haftada kamida ikki kun nazariy mashgʻulotlarda, qolgan kunlari amaliyotda boʻladilar. Amaliyot oʻtash joyida har bir talabaga tajribali mutaxassis-ustoz biriktiriladi. Bu esa talabalarning kasbiy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.

Nizomning yana bir muhim jihati shundaki, korxonada talabaga ish haqi toʻlanadi. Bu esa talabalarni ragʻbatlantirish va ularning moddiy manfaatdorligini oshirish imkonini beradi. Shuningdek, amaliyot oʻtash joylari bilan maxsus shartnomalar tuzilishi nazarda tutilgan.

Qayd etish joizki, Toshkent davlat yuridik universitetida amaliyot va taʼlim uygʻunligini taʼminlash borasida yuqori natijalarga erishilgan. Xususan, TDYU Oʻzbekiston Respublikasi Oliy sudi, Bosh prokuraturasi hamda Ichki ishlar vazirligi bilan hamkorlikda qoʻshma kafedralarni tashkil etgan. Bu kafedralar nazariy taʼlimni amaliyot bilan uzviy bogʻlash imkonini bermoqda. Talabalar bevosita yuridik amaliyotning yirik vakillaridan dars olish, ularning tajribasini oʻrganish imkoniyatiga ega boʻlmoqdalar.

Bundan tashqari, TDYU Yuridik klinikasi talabalarning amaliy koʻnikmalarini shakllantirishda muhim rol oʻynamoqda. Yuridik klinikada talabalar nazariy bilimlarini real hayotda qoʻllash, fuqarolarga bepul yuridik maslahatlar berish orqali oʻz malakalarini oshirish imkoniyatiga ega boʻlmoqdalar. Bu esa dual taʼlimning eng samarali shakllaridan biridir. Talabalar Yuridik klinikada ishlash jarayonida hujjatlar tuzish, fuqarolar bilan muloqot qilish, yuridik maslahatlar berish kabi amaliy koʻnikmalarni shakllantirib bormoqdalar.

Yuridik taʼlimda dual tizimni joriy etish keng imkoniyatlar ochadi. Talabalar advokatlik byurolarida amaliyot oʻtash orqali advokatura sohasiga ixtisoslashishlari mumkin. Sud va prokuratura organlarida amaliyot oʻtash orqali esa davlat organlarida ishlash koʻnikmalarini shakllantirishlari mumkin. Notarial idoralarda amaliyot oʻtash notarial faoliyat boʻyicha tajriba orttirish imkonini beradi. Yuridik kompaniyalarda amaliyot oʻtash esa korporativ huquq sohasida tajriba toʻplash imkonini yaratadi.

Dual taʼlim tizimining joriy etilishi Oʻzbekistonda yuridik taʼlim sifatini oshirishga xizmat qiladi. Bu tizim orqali nazariya va amaliyot uygʻunligi taʼminlanadi, bitiruvchilarning raqobatbardoshligi oshadi. Eng muhimi, mehnat bozorining yuridik kadrlarga boʻlgan talabi yanada samaraliroq qondiriladi. Dual taʼlim tizimining muvaffaqiyatli joriy etilishi uchun oliy taʼlim muassasalari, ish beruvchilar va davlat organlarining samarali hamkorligi talab etiladi. Bu esa yuridik taʼlim sohasidagi islohotlarning asosiy yoʻnalishlaridan biri boʻlib qoladi. Yuridik taʼlimda dual tizimning joriy etilishi nafaqat taʼlim sifatini oshiradi, balki yuridik xizmatlar bozorining rivojlanishiga ham ijobiy taʼsir koʻrsatadi.