Ta’lim tizimining milliy xususiyatlari
Germaniya Federativ Respublikasida ta’lim tizimiga javobgarlik Federatsiya va shtatlar (Länder) o’rtasida taqsimlanadi. Federal hukumatning ta’lim sohasidagi majburiyatlari doirasi Asosiy qonunda (Grundgesetz) belgilangan. Agar Asosiy qonun Federatsiyaga qonun chiqaruvchi vakolatlar bermasa, shtatlar (Länder) qonun chiqarish huquqiga ega. Ta’lim tizimida bu maktab sektori, oliy ta’lim sektori, kattalar ta’limi va uzluksiz ta’limga taalluqlidir. Ushbu sohalarda ta’lim tizimini boshqarish deyarli faqat shtatlarga (Länder) tegishli.
Yuqorida tavsiflangan vazifalarni taqsimlashdan tashqari, Asosiy qonun Federatsiya va shtatlar o’rtasida qo’shma vazifalar (Gemeinschaftsaufgaben) deb ataladigan hamkorlikning alohida shakllarini ham nazarda tutadi.
Erta bolalik davridagi ta’lim va tarbiya Germaniyada davlat tomonidan tashkil etilgan maktab tizimining bir qismi emas, balki deyarli faqat bolalar va yoshlar farovonligi sektoriga yuklangan. Federal darajada, jamoat farovonligi doirasida Oila, qariyalar, ayollar va yoshlar bo’yicha Federal vazirlik (Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend – BMFSFJ), shtatlar darajada Yoshlar va ijtimoiy masalalar bo’yicha vazirlik, qisman Ta’lim va Madaniyat vazirliklari vakolatli organlar hisoblanadi.
Boshlang’ich maktab bosqichidan so’ng, 4-sinfdan keyin (Berlin va Brandenburgda 6-sinfdan keyin) Hauptschule, Realschule va Gymnasium ta’lim yo’nalishlariga dastlabki bo’linish sodir bo’ladi.
Kasbiy ta’lim va ta’lim dual tizimda amalga oshiriladi. O’qitish ikkita o’quv joyida amalga oshiriladi: ish joyida va Berufsschule (kasb-hunar maktabida).
Ta’lim tizimining bosqichlari
Erta bolalik davridagi ta’lim va tarbiya
Erta bolalik davridagi ta’lim bolalarni olti yoshga to’lgunga qadar ta’minlaydigan muassasalar tomonidan amalga oshiriladi, ular odatda maktabga boradilar. Hali maktabga borish uchun yetarli darajada rivojlanish darajasiga erishmagan maktab yoshidagi bolalar ayrim shtatlarda, xususan, Schulkindergärten va Vorklassenda boshqa imkoniyatga ega. Ushbu muassasalar yoki maxsus Erga ko’ra erta bolalik yoki boshlang’ich sektorga tayinlangan.
Erta bolalik davridagi ta’lim bolalarni olti yoshga to’lgunga qadar ya’ni maktab yoshigacha ta’minlaydigan muassasalar tomonidan amalga oshiriladi. Hali maktabga borish uchun yetarli darajada rivojlanish darajasiga erishmagan maktab yoshidagi bolalar ayrim shtatlarda, xususan, Schulkindergärten va Vorklassenda boshqa alohida imkoniyatga ega. Ushbu muassasalar vakolatiga tegishli hududiga ko’ra erta bolalik yoki boshlang’ich sektor vazifalari yuklangan.
Majburiy ta’lim
Qoidaga tariqasida, Germaniya Federativ Respublikasidagi barcha bolalar uchun umumiy majburiy ta’lim ular olti yoshga to‘lgan yildan boshlanadi va to‘qqiz yillik kunduzgi ta’limni o‘z ichiga oladi. Majburiy umumiy ta’limni tugatgandan so’ng kunduzgi umumiy ta’lim maktabiga yoki to’liq o’rta ta’lim darajasidagi kasb-hunar maktabiga bormagan yoshlar hali ham sirtqi ta’limga borishlari kerak (majburiy Berufsschule – Berufsschulpflicht). Bu odatda uch yil davom etadi.
Boshlang’ich ta’lim
Qoidaga ko’ra, bolalar olti yoshga to’lgan yili ular boshlang’ich maktabga borishlari shart. Germaniyadagi barcha o‘quvchilar Grundschulega o‘qishga kirishadi, u deyarli barcha shtatlarda 1-4-sinflarni qamrab oladi (Berlin va Brandenburgda 1-6-sinflar).
O’rta ta’lim
Boshlang’ich maktab bosqichidan so’ng, shtatlarda o’rta ta’lim turli xil maktab turlari mas’ul bo’lgan tegishli bitiruv sertifikatlari va malakalari bilan turli xil ta’lim yo’llariga bo’linishi bilan tavsiflanadi. O’quvchilar majburiy maktabni tugatgandan so’ng, ular to’liq o’rta ta’limga o’tadilar. Taklif etilayotgan kurslar qatoriga kunduzgi umumiy ta’lim va kasb-hunar maktablari, shuningdek dual tizim (dual tizim) doirasidagi kasbiy ta’lim kiradi.
Bitta ta’lim kursini taklif qiladigan maktab turlarida barcha o’qitish ma’lum bir malakaga yo’naltiriladi. Bular an’anaviy ravishda Hauptschule, Realschule va Gymnasium hisoblanadi. Schularten mit mehreren Bildungsgängen (bir nechta ta’lim kurslarini taklif qiluvchi maktablar) ikkita yoki uchta ta’lim kursini bitta soyabon ostida olib boradi. Ko’pgina shtatlarda ular Hauptschule va Realschulening bekor qilinishiga olib keldi.
Sonderpädagogischer Förderbedarf (maxsus ta’lim ehtiyojlari) bo’lgan o’quvchilar uchun umumiy va kasb-hunar ta’limining tashkiliy doirasida qo’shimcha ravishda har xil turdagi sonderpädagogische Bildungseinrichtungen (maxsus maktablar), ) tashkil etilgan.
O’quvchilar majburiy maktabni tugatgandan so’ng – odatda 15 yoshga to’lganlarida – ular to’liq o’rta ta’limga o’tadilar. Qabul qilinadigan maktab turi to’liq o’rta ta’lim oxirida olingan malaka va huquqlarga bog’liq. Taklif etilayotgan kurslar qatoriga kunduzgi umumiy ta’lim va kasb-hunar maktablari, shuningdek, dual tizim (dual tizim) doirasidagi kasbiy ta’lim va ta’lim kiradi.
Oliy taʼlim
Oliy taʼlim sektori oliy oʻquv yurtlari (universitetlar, Fachhochschulen, sanʼat va musiqa kollejlari) va oʻrta maktabni tamomlagan va oliy taʼlimga kirish malakasiga ega boʻlgan talabalarga kasbga kirish uchun malakali oʻquv kurslarini taklif qiluvchi boshqa muassasalarni oʻz ichiga oladi.
Bundan tashqari, bir qator maxsus oliy o’quv yurtlari mavjud bo’lib, ular faqat ma’lum guruhlarnigina qabul qiladi, masalan. Federal Qurolli Kuchlar va Verwaltungsfachhochschulen oliy ta’lim muassasalari.
Bavariyadagi Fachschulen va Fachakademien uzluksiz kasbiy ta’lim muassasalari bo’lib, ular qoida tariqasida anerkannter Ausbildungsberuf (rasmiy tayyorgarlikni talab qiluvchi tan olingan kasb)da tegishli kasbiy ta’limni yakunlashni va tegishli ishga joylashishni talab qiladi. Bu yerda erishilgan malaka darajasi ISCED ta’limning xalqaro standart tasnifiga muvofiq uchinchi darajali sektorning birinchi darajasi bilan taqqoslanadi.
Kattalar ta’limi va umrbod ta’lim
Davlatning uzluksiz ta’lim sohasidagi faoliyati, asosan, tashkil etish va moliyalashtirish bilan bog’liq tamoyillarni belgilash va normativ hujjatlarni chiqarish bilan cheklanadi. Bunday tamoyillar va qoidalar federal hukumat va shtatlar qonunchiligida mustahkamlangan. Davlat me’yorlari uzluksiz ta’limning uzluksiz ta’limga qo’shgan hissasini optimal rivojlantirish uchun umumiy shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan.
Umrbod ta’limning bir qismi sifatida uzluksiz ta’lim katta ahamiyatga ega bo’lib, tobora o’ziga xos ta’lim sohasiga aylanib bormoqda. Uzluksiz ta’limga qo’yiladigan keng talablarga javoban tabaqalashtirilgan tuzilma ishlab chiqilgan. Uzluksiz ta’lim shahar muassasalari, xususan, Volkshochschulen, shuningdek xususiy muassasalar, cherkov muassasalari, kasaba uyushmalari, turli sanoat va savdo palatalari, siyosiy partiyalar va uyushmalar, kompaniyalar va davlat hokimiyati organlari, oilaviy ta’lim markazlari, akademiyalar tomonidan taklif etiladi. Fachschulen, oliy ta’lim muassasalari va masofaviy ta’lim muassasalari. Radio va televideniye kompaniyalari ham uzluksiz ta’lim dasturlarini taqdim etadilar.
Odatda maktabni tugatganlik malakalarini keyinchalik hayotda kechki sinflarda (Abendhauptschulen, Abendrealschulen, Abendgymnasien) va Kollegs deb ataladigan maktablarda olish mumkin.
