NFT (Non-Fungible Token) – bu raqamli aktivlarning mulkchiligini tasdiqlash va ularni boshqarish imkonini beruvchi noyob texnologiya hisoblanadi. NFT blokcheyn texnologiyasi asosida ishlaydi va Ethereum kabi platformalarda yaratiladi. Blokcheyn – bu ma’lumotlarni xavfsiz va shaffof tarzda saqlash va uzatish imkonini beruvchi taqsimlangan reyestr tizimidir.
NFT yaratish jarayoni quyidagicha kechadi:
- Raqamli aktiv (rasm, musiqa, video, virtual yer va boshqalar) yaratiladi yoki tokenlashtirish uchun tanlanadi.
- Ethereum blokcheyni asosida NFT smart-kontrakti yaratiladi. Smart-kontrakt – bu NFT xususiyatlarini, egasini va boshqa ma’lumotlarini o’z ichiga olgan kod bo’lagi hisoblanadi.
- NFT raqamli aktivga biriktiriladi va uning yagona identifikatori sifatida xizmat qiladi. Bu NFT nusxalanishining oldini oladi va uning yagonaligini ta’minlaydi.
- Endi NFT blokcheynda ro’yxatdan o’tkazilgan va uni sotish, sotib olish yoki boshqa shaxslarga o’tkazish mumkin bo’ladi. NFT egasi smart-kontraktda ko’rsatilgan huquqlarga ega bo’ladi.
NFT texnologiyasi raqamli san’at, kollektsiyalar, o’yinlar, virtual ko’chmas mulk va boshqa sohalarda keng qo’llanilmoqda. Masalan, raqamli rassomlar o’z asarlarini NFT sifatida sotish orqali to’g’ridan-to’g’ri xaridorlarga yetkazishlari va oraliq vositachilarni chetlab o’tishlari mumkin. Shu bilan birga, NFTlar yordamida unikal virtual aktivlar yaratish va ularning qiymatini oshirish imkoniyati ham mavjud.
Ammo, NFT texnologiyasi bir qator huquqiy muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Quyida ulardan ba’zilari va misollar keltirilgan:
- Intellektual mulk huquqlari: NFT orqali sotilgan asar ustidan kim mulkiy huquqlarga ega bo’ladi – original muallif yoki NFT egasi? Bu masalada aniq qoidalar mavjud emas va turli nizolar yuzaga kelmoqda. Masalan, rassomlar Derek Laufman va Aja Trier o’zlarining asarlari ularning roziligsiz NFT sifatida sotilganini ma’lum qilishgan.
- Firibgarlik va qalbakilashtirish: NFT bozorida firibgarlar mashhur rassomlar yoki brendlar nomidan soxta NFTlarni yaratib, xaridorlarni aldashga urinishmoqda. Masalan, Banksy nomli rassomning soxta NFTlari bir necha bor paydo bo’lgan. Bu kabi holatlar xaridorlarda ishonchsizlik uyg’otishi va bozorning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.
- Soliqqa tortish: Aksariyat davlatlarda NFT savdosi bo’yicha soliq to’lash tartibi aniq belgilanmagan. Bu esa soliqdan qochish va noqonuniy faoliyat uchun sharoit yaratadi. AQShda NFT savdosidan olingan daromad mulkiy daromad sifatida soliqqa tortilsa, Buyuk Britaniyada NFTlar tovarlar va xizmatlar solig’i (VAT) obyekti hisoblanadi.
- Maxfiylik va xavfsizlik: NFT texnologiyasi maxfiylikni ta’minlasa-da, ayrim hollarda shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish qiyin bo’lishi mumkin. Chunki barcha tranzaktsiyalar blokcheynga yoziladi va ochiq ma’lumot hisoblanadi. Shuningdek, blokcheyn tizimidagi xavfsizlik kamchiliklari ham NFTlarga tahdid solishi mumkin.
Yuqoridagi muammolarni hal qilish uchun quyidagi chora-tadbirlar talab etiladi:
- NFT bilan bog’liq qonunchilik bazasini takomillashtirish va xalqaro miqyosda yagona standartlar ishlab chiqish;
- NFT ishtirokchilarining huquq va majburiyatlarini aniq belgilash, intellektual mulk huquqlarini himoya qilish mexanizmlarini joriy etish;
- Firibgarlik va qalbakilashtirishga qarshi kurashish, soxta NFTlarni aniqlash va oldini olish tizimini yaratish;
- NFT tranzaktsiyalarini soliqqa tortish tartibini soddalshtirish va optimallashtirish;
- NFT platformalarida maxfiylik va xavfsizlikni ta’minlash, foydalanuvchilar ma’lumotlarini himoya qilish choralari ko’rish.
NFT texnologiyasi raqamli iqtisodiyotning yangi bosqichini boshlab berdi va katta imkoniyatlar yaratmoqda. Shu bilan birga, uning rivojlanishi huquqiy sohada ham yangi yechimlar va yondashuvlar ishlab chiqishni taqozo etmoqda. NFT bilan bog’liq muammolarni o’z vaqtida hal qilish va tegishli me’yoriy bazani shakllantirish bu texnologiyaning kelajagini belgilab beradi.
