Smart kontraktlar – bu raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan paydo bo’lgan yangi turdagi shartnomalardir. Ular an’anaviy shartnomalardan farqli o’laroq, avtomatlashtirilgan tarzda bajariladi va uchinchi tomon ishtirokisiz amalga oshiriladi.
Smart kontrakt bu – blokcheyn texnologiyasi asosida yaratilgan dasturiy kod bo’lib, u ma’lum shartlar bajarilganda shartnoma shartlarini avtomatik ravishda amalga oshiradi. Boshqacha qilib aytganda, smart kontraktlar oldindan belgilangan shartlar bajarilganda, shartnomaning ijrosini ta’minlaydi.
Aqlli shartnomalar quyidagicha ishlaydi:
- Shartnoma shartlari dasturiy kodga aylantiriladi.
- Dasturiy kod blokcheynga joylashtiriladi.
- Shartnomada ko’rsatilgan shartlar bajarilganda (masalan, to’lov amalga oshirilganda), kod avtomatik ravishda ishga tushadi.
- Shartnoma shartlari bajariladi va tranzaksiya yakunlanadi.
Smart kontraktlarning real hayotdagi ba’zi misollarini ko’rib chiqamiz:
Sug’urta shartnomasi: Aqlli sug’urta shartnomalari sug’urta hodisasi yuz berganda (masalan, reys kechikishi) avtomatik ravishda to’lovlarni amalga oshirishi mumkin.
Ko’chmas mulk savdosi: Smart kontraktlar yordamida ko’chmas mulk savdosi jarayonini avtomatlashtirish va osonlashtirish mumkin. Xaridor va sotuvchi o’rtasidagi shartnoma shartlari bajarilganda, mulk egaligi avtomatik ravishda o’tkaziladi.
Ta’minot zanjiri boshqaruvi: Smart kontraktlar tovarlarning yetkazib berilishini kuzatish va to’lovlarni avtomatlashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Tovar belgilangan manziliga yetkazilganda, to’lov avtomatik ravishda amalga oshiriladi.
Xulosa qilib aytganda, smart kontraktlar biznes jarayonlarini avtomatlashtirish va samaradorligini oshirishda muhim rol o’ynaydi. Ular an’anaviy shartnomalardan ko’ra tezroq, xavfsizroq va samaraliroqdir. Aqlli shartnomalar texnologiyasi hali rivojlanish bosqichida bo’lsa-da, ular kelajakda huquqiy sohadagi o’zgarishlarning asosiy omillaridan biriga aylanishi mumkin.
