Mulk huquqi ko’pincha mulkni egallash, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqlarini anglatadi. Lekin ba’zan mulk egasi o’z mulkidan foydalanish huquqini boshqa shaxsga berishi mumkin, bu esa uzufrukt huquqini keltirib chiqaradi.
Uzufrukt ko’chmas mulkni ma’lum muddatga yoki butun umrga boshqa shaxsga foydalanish uchun berishning huquqiy mexanizmidir. Uzufruktni olgan shaxs bu mulkdan xuddi o’z mulkidek foydalanishi va uni boshqalarning aralashuvidan himoya qilishi mumkin. Ammo uzufruktga oluvchi mulkni sotish, ipoteka qo’yish yoki meros qoldirish huquqiga ega emas. Bu huquqlar faqatgina mulk egasiga tegishlidir.
Uzufrukt taraflarning o’zaro kelishuvi yoki sud qarori asosida o’rnatiladi. Uzufrukt obyekti sifatida ko’char va ko’chmas mulklar, hatto nomoddiy aktivlar ham bo’lishi mumkin.
Uzufrukt oluvchi ko’chmas mulkni ijaraga bermoqchi bo’lsa, buning uchun mulkdorning roziligi talab etiladi. Uzufrukt muddati tugagandan so’ng, ijara shartnomasi bo’yicha majburiyatlar mulkdorga o’tadi, lekin bu muddat 12 oydan oshmasligi kerak. Aks holda, ijara shartnomasi bekor qilinadi.
Uzufrukt mulk huquqini cheklamasdan turib, undan samarali foydalanish imkonini beradi. Odatda uzufrukt vasiyat, hadya yoki shartnoma orqali rasmiylashtiriladi. Misol uchun, ota-ona o’z farzandiga uy-joyni uzufruktga berib, o’zlari ham umrbod u yerda yashash huquqini saqlab qolishlari mumkin. Bu holatda farzand uydan to’liq foydalanadi, lekin uni sota olmaydi.
Uzufrukt qadimgi Rim huquqida ham keng qo’llanilgan. Hozirgi kunda u ko’plab mamlakatlarning fuqarolik qonunchiligida mustahkamlangan. Uzufrukt mulkchilik huquqini hurmat qilish bilan birga, undan oqilona foydalanishni ta’minlaydi va turli manfaatlarni muvozanatga keltiradi.
Uzufruktning muhim jihatlaridan biri shundaki, uzufruktga oluvchi mulkni o’z holatida saqlashi va undan to’g’ri foydalanishi kerak. U mulkni yaxshilashi mumkin, lekin yomonlashtirmasligi lozim. Uzufrukt muddati tugagach yoki uzufruktga oluvchi vafot etganda, mulk to’liq mulkdorga qaytadi.
Uzufrukt moliyaviy rejalashtirish va soliq maqsadlarida ham foydali bo’lishi mumkin. U mulk egasiga o’z aktivlarini boshqarish va daromad olish imkonini bersa, uzufruktga oluvchiga esa mulkdan foydalanish va daromad olish huquqini beradi. Shu bilan birga, uzufruktga oluvchi mulkni saqlash va ta’mirlash xarajatlarini ham o’z zimmasiga oladi.
Uzufrukt – bu mulk huquqining moslashuvchan va foydali mexanizmi. U turli vaziyatlarda, masalan, merosxo’rlarga mulkni taqsimlashda, oilaviy biznesni boshqarishda yoki xayriya maqsadlarida qo’llanilishi mumkin. Uzufrukt orqali mulkdan samarali foydalanish, turli manfaatlarni himoya qilish va mulkchilik munosabatlarini muvozanatga keltirish imkoniyati yaratiladi.
