O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksida xodimlarning ijtimoiy himoyasini ta’minlash maqsadida bir qator ijtimoiy ta’tillar belgilangan. Ushbu blog post orqali biz ijtimoiy ta’tillar tushunchasini, ularning turlarini, berish asoslarini va xodimlar tomonidan foydalanishning o’ziga xos jihatlarini sodda va tushunarli tarzda yoritib beramiz.
Ijtimoiy ta’tillar deganda xodimlarga onalik, bolalarni parvarishlash, ta’lim olish kabi ijtimoiy maqsadlarda beriladigan ta’tillar tushuniladi. Ular xodimlarning shaxsiy va oilaviy hayotini qo’llab-quvvatlash, ularning malakasini oshirish va ijodiy faoliyat bilan shug’ullanishiga imkoniyat yaratish uchun mo’ljallangan.
Mehnat kodeksiga ko’ra, quyidagi ijtimoiy ta’tillar mavjud:
1. Homiladorlik va tug’ish ta’tillari
2. Bola parvarishlash ta’tili
3. O’quv ta’tili
4. Ijodiy ta’tillar
Ushbu ta’tillar xodimning mehnat stajiga, bajaradigan ishining xususiyati va ish beruvchining tashkiliy-huquqiy shakliga bog’liq bo’lmagan holda beriladi.
Xodim o’quv yoki ijodiy ta’tilda bo’lganda uning o’rtacha ish haqi saqlanib qoladi (oliy ta’lim tashkilotlariga o’qishga kirganda beriladigan ta’til bundan mustasno). Homiladorlik va tug’ish ta’tillari davrida ayollarga, shuningdek ikki yoshgacha bolani parvarish qilayotgan shaxslarga qonunchilikda belgilangan miqdorda nafaqalar to’lanadi.
Bundan tashqari, ikki va undan ortiq 12 yoshgacha bolasi yoki 16 yoshgacha nogironligi bor bolaning ota-onasidan biriga har yili 4 kunlik ijtimoiy ta’til beriladi va bu davrda o’rtacha ish haqi saqlanadi.
Jamoa kelishuvlari yoki shartnomalari orqali qonunchilikda belgilanmagan boshqa ijtimoiy ta’tillar (nikoh tuzilganda, farzand tug’ilganda, yaqin qarindoshlar vafotida va boshqalar) ham nazarda tutilishi hamda ijtimoiy ta’tillar muddati uzaytirilishi mumkin.
Xodimning ijtimoiy ta’tilga huquqi qonunchilik yoki kelishuvlarda belgilangan holatlar yuzaga kelganda paydo bo’ladi va ish beruvchi ushbu ta’tillarni berishi shart. Ijtimoiy ta’tillar davomida xodimning ish joyi (lavozimi) saqlanib qoladi.
Muhim jihati shundaki, ijtimoiy ta’tillar har yilgi mehnat ta’tilidan alohida beriladi. Ularni boshqa muddatlarga ko’chirish, jamlab hisoblash yoki pul kompensatsiyasi bilan almashtirishga yo’l qo’yilmaydi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston Respublikasining mehnat qonunchiligida xodimlarning ijtimoiy himoyasini kafolatlash maqsadida turli ijtimoiy ta’tillar joriy etilgan. Ushbu ta’tillar xodimlarning oilaviy va shaxsiy hayotini, ta’lim olish va ijod bilan shug’ullanish imkoniyatlarini qo’llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Ish beruvchilar tomonidan ijtimoiy ta’tillarni berish va xodimlar tomonidan ulardan foydalanish qoidalariga rioya qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
