Mehnat intizomi har bir xodimning mehnat to’g’risidagi qonunchilik, jamoa kelishuvlari, jamoa shartnomasi, ichki mehnat tartibi qoidalari va boshqa ichki hujjatlarga, shuningdek mehnat shartnomasiga muvofiq belgilangan xulq-atvor qoidalariga rioya etishini ta’minlaydi. Korxona, tashkilot yoki muassasaning samarali faoliyat yuritishi uchun mehnat intizomining ahamiyati beqiyos.
O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 18-bobi aynan mehnat intizomiga bag’ishlangan bo’lib, uning tushunchasi, ta’minlash usullari, ichki mehnat tartibi qoidalari, intizom to’g’risidagi ustavlar va nizomlar, rag’batlantirish va intizomiy javobgarlik masalalari batafsil yoritilgan.
Ish beruvchi tomonidan xodimlarning mehnat intizomiga rioya etishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratilishi lozim. Bunda normal ish uchun ijtimoiy-iqtisodiy va tashkiliy-texnik shart-sharoitlar yaratiladi, halol mehnati uchun rag’batlantirish va mukofotlash tizimi joriy etiladi, shuningdek mehnat majburiyatlarini buzgan xodimlarga nisbatan jazo choralari qo’llaniladi.
Ichki mehnat tartibi qoidalari ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qo’mitasi bilan kelishilgan holda tasdiqlanib, xodimlarning huquq va majburiyatlarini, ish rejimini, dam olish vaqtini, imtiyoz va jazo choralarini, shuningdek boshqa muhim jihatlarni tartibga soladi.
Ayrim tarmoqlar va davlat organlarining xodimlari uchun intizom to’g’risidagi maxsus ustavlar va nizomlar qo’llaniladi. Ular qonunlar, Prezident farmonlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari bilan tasdiqlanadi.
Mehnat sohasidagi yutuqlar uchun xodimlar rag’batlantirilishi mumkin. Rag’batlantirish turlari va tartibi jamoa kelishuvlari, jamoa shartnomasi, ichki mehnat tartibi qoidalari va boshqa huquqiy hujjatlarda belgilanadi. Shuningdek, xodimlar jamiyat va davlat oldidagi alohida xizmatlari uchun davlat mukofotlariga taqdim etilishi mumkin.
Mehnat intizomini buzganlik uchun xodimlar intizomiy javobgarlikka tortiladi. Intizomiy javobgarlikning umumiy va maxsus turlari mavjud bo’lib, umumiy intizomiy javobgarlik barcha xodimlarga, maxsus javobgarlik esa xodimlarning ayrim toifalariga nisbatan qo’llaniladi.
Xodim tomonidan aybi bilan o’z mehnat majburiyatlari bajarilmaganda yoki lozim darajada bajarilmaganda u intizomiy javobgarlikka tortiladi. Biroq, agar bu holat xodimga bog’liq bo’lmagan sabablarga ko’ra yuz bergan bo’lsa, intizomiy jazo qo’llanilmaydi.
Xulosa qilib aytganda, mehnat intizomi har bir korxona, tashkilot va muassasaning samarali faoliyat yuritishi uchun muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun ham O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida bu masala alohida bob sifatida batafsil yoritilgan. Xodimlarning huquq va majburiyatlarini aniq belgilash, ular uchun qulay mehnat sharoitlarini yaratish, adolatli rag’batlantirish va intizomiy jazo tizimini joriy etish orqali yuqori mehnat unumdorligiga erishish mumkin.Copy
